Laren (NH)

Heraldry of the World Civic heraldry of the Netherlands - Nederlandse gemeentewapens

LAREN

Provincie  : Noord Holland
Opheffing  : -
Toevoegingen : -

I : 22 oktober 1817
"Zijnde van lazuur beladen met een S van goud."

Oorsprong/verklaring

De oorsprong van dit tamelijk vreemde wapen is niet bekend en dat heeft geleid tot een enorme hoeveelheid 'verklaringen' en literatuur. Als verklaringen zijn oa naar voren gebracht :
- de s van signum, een teken op de banscheiding tussen Hilversum en Laren. Deze verklaring werd in een boekwerkje uiteengezet, als betekenis van grenssteen naar signum naar de S van Laren (zie onder),
- de s van schoonste der dorpen,
- de s als een der germaanse runen,
- de s van de historische Slangenweg (die echter pas sinds 1920 zo heet),
- de s als slang, als symbool voor (wevers-)scharen en messen,
- de s als haak waarmee wol opgehangen werd,
- de s als symbool van de geneeskunde, al in de Romeinse tijd zou Laren een herstellingsoord zijn,
- de s voor de palingen uit de Zuiderzee,
- de s van gemeentesecretaris J.L. vd Schaal of van Secretaris in het algemeen,
- de s als vorm van schietspoelen in de weverij,
- de s van de H.Severinus, schutspatroon der wevers,
- de s als de zwengel van de dorpspomp
- de s als een soort verbasterde L (zie onder)

Het wapen in de Oldenkott albums +/- 1910

Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930

Helaas zijn er maar weinig historische gegevens mbt het wapen bekend. Het oudste zegel in het gemeentearchief dat een S vertoont dateert uit 1806, met een omgekeerde S op een gekroond schild. Het oudste zegel van Laren uit 1525 vertoont géén S, al is niet duidelijk wat er wel op staat.

Verder geven Van Ollefen en Bakker in 1793 in hun Stads en Dorpsbeschrijver een wapen voor Laren met een omgekeerde S, dus identiek aan het zegel uit 1806. Als kleuren geven zij een rode S op een zilveren veld. Dit kunnen best de historische kleuren zijn, aangezien de gemeente in 1816 alleen een zegelafdruk opstuurde, waarop geen kleuren waren vermeldt. Het was destijds gebruikelijk om wapens zonder kleuraanduiding te verlenen in de Rijkskleuren (geel/blauw).

Waarom destijds ook de omgekeerde S een gewone S is geworden is niet duidelijk. Het is waarschijnlijk dat de gemeente het zegel niet gespiegeld heeft gelezen, maar gewoon, dus een S heeft gezien.

In ieder geval dateert het wapen dus van voor 1817 en is dus geen verzinsel van de plaatselijke secretaris en vervalt de verklaring van de naam van de gemeentesecretaris of van het woord Secretaris in het algemeen.
Maar wat stelt het nu daadwerkelijk voor ?

De oudste vermelding is opnieuw van Van Ollefen en Bakker. Zij noemen het een warrekram. Dit wordt enkele decennia later herhaald door Van der Aa in zijn Aardrijkskundig Woordenboek. Het wapen was toen al verleend en Van der Aa kan niet als bruikbare historische bron worden gebruikt in dit geval.

Een warrek(r)am was een soort plankje met spijkers er doorheen, dat door wevers gebruikt werd om ruwe wol te ontwarren. Met een, al dan niet omgewende, letter S heeft het niets te maken.

Laren verkreeg in 1423 tegelijkertijd met Hilversum een eigen schepenbank in het land van Gooiland. In de meeste gevallen werd tegelijkertijd, of vlak daarna een schependomszegel gesneden. Een zegel was nodig om de documenten te bekrachtigen. Vaak werd daarvoor een wapen gebruikt, meestal dat van de landsheer, al dan niet vermeerderd met een plaatselijk symbool. Ook werden zegels gebruikt met daarop alleen de plaatsnaam, de parochieheilige, een boom of een ander niet-heraldisch symbool. Soms werd ook geen eigen zegel gesneden, maar gebruikten de schepenen hun eigen zegel.

In het geval van Laren gaat het in ieder geval niet om een symbool van de landsheer. De rechten werden verleend door Jan van Beieren, Gooiland was gelegen in het graafschap Holland en Jan van Beieren was graaf van Holland. Noch in het Hollands, noch in het Beierse wapen komt iets voor wat op een S of L lijkt. De graaf werd vertegenwoordigd door zijn baljuw. Er zijn heel wat baljuws van Gooiland geweest, zoals Splinter van Nijenrode, die in 1428 de definitieve grenzen van Laren vaststelde, en later oa P.C. Hooft. Geen van die wapens bevat een S of L. Ook de wapens van Van Aemstel en Utrecht, machthebbers in het gebied, vertonen geen S of L.

Laren is vanouds bekend als bedevaartsoort gewijd aan St. Jan. Het is dus ook niet onlogisch dat de initialen S. J. opgenomen zouden kunnen zijn in het zegel. Er zijn echter geen bewijzen dat er ooit een J in het zegel heeft gestaan, noch verklaart het de omgekeerde S.

Blijft over de S als een plaatselijk symbool. Van de bovengenoemde verklaringen blijven er een paar over, die verdere aandacht verdienen. De s als runeteken, de s van de Slangenweg, de s als teken der gezondheid, als teken voor de H. Severinus of als de zwengel van de dorpspomp zijn absoluut niet historisch en kunnen naar het rijk der fabelen worden verwezen.
Reëlere mogelijkheden zijn de S als grensscheidingsteken, de S als wolhaak en de S als verbasterde L.

De S als grensscheidingsteken werd in 1935 geopperd door P.A. de Lange. In een uitgebreide uiteenzetting leidt hij af dat de S afkomstig is van het woord Signum. Signum zou de gelatiniseerde versie zijn van Laren (met als betekenis open grensboom). De S zou in stenen en op bomen aangebracht worden als grensteken. Howel hij er diverse literatuurbronnen etc bij haalt, is de verklaring wel vrij vergezocht. Bovendien gaat het hier om een gewone S en geen omgewende S.

In de 70er jaren kwam K. Sierksma met een andere verklaring, namelijk dat de S een letter L zou moeten zijn. In 1772 kregen de armlastigen in de gemeente de opdracht om een band te dragen met een rode L op een witte ondergrond. Uit het feit dat in andere gemeenten vaak onderdelen van het wapen hiervoor gebruikt worden leidt hij af dat dat in Laren ook het geval geweest zal zijn. De schrijfletter L kan in de loop der tijd verbasterd zijn door een (eerst omgekeerde) S, zoals bijvoorbeeld ook de L als symbool van de Larense Zakenkring op een S lijkt. Deze verklaring is niet onlogisch, alleen blijft de verbastering van een hoofdletter L naar een omgekeerde S een onzeker punt, zelfs al zouden er Gothische letters voor zijn gebruikt. De L van de Zakenkring kan inderdaad als een omgekeerde S geschreven worden, maar dat is een moderne vormgeving, waarin gebruik gemaakt wordt van een combinatie van een L en Z, de initialen van de Larense Zakenkring.

De derde mogelijkheid is een verbasterde haak. Deze optie werd door Sierksma als onzin afgedaan, waarschijnlijk onterecht. Buiten Laren zijn er ook in Duitsland nog een aantal gemeentewapens, waarin een onverklaarde S, al dan niet omgewend, in voorkomt.
Een omgekeerde S komt voor bij Hassloch, een Z bij Rüsselheim, en gewone S-en bij Freienohl en Klein Gerau. Een omgekeerde Z, tenslotte komt voor bij Mittelheim. Met uitzondering van de S in Freienohl, worden al deze tekens verklaard als haken. Hetzij haken om pannen aan op te hangen, hetzij wolfsklauwen of gewoon als haak. De S van Freienohl komt waarschijnlijk van Sigillum (zegel).

Het wapen van Hassloch

Het wapen van Klein Gerau

Het wapen van Mittelheim

Het wapen van Rüsselheim

In het geval van Klein Gerau en Rüsselheim wordt de letter ook beschreven als een plaatselijk markeringsteken. Is dit nu in Laren ook het geval ? Het is mogelijk dat de schepenen van Laren het gebied met een soort ijzeren haken hebben gemarkeerd, waarop later desbetreffende haak als dorpsteken is gezien. Later is de haak aangezien voor een omgekeerde S en in het wapen terechtgekomen. Dat dit niet onlogisch is bewijst de tussenvorm van het wapen van het Duitse Dinklage, dat een tussenvorm is tussen haak en letter.

Het wapen van Dinklage

In 2000 werd de discussie over de oorsprong van het wapen opnieuw actueel door een artikel in de locale krant nav een publicatie van de Historische Kring laren, waarin vermeld werd dat de oorsprong nog steeds onbekend was. De locale politicus/historicus Ernst Wortel reageerde hierop met de mededeling dat het mysterie al lang opgelost was; de S zou een ploeges zijn, een verbinding tussen de ploeg en het paard, zie de foto. Omdat ook andere gemeenten in de buurt een wapen hebben gebaseerd op de landbouw zou dat een hele logische verklaring geweest kunnen zijn volgens Wortel. Maar waarom nu juist voor zo'n tussenstuk gekozen is blijft een raadsel.

Een afbeelding van een ploeges (De Bel, 22-06-2000)

In de loop van deze eeuw zijn er twee pogingen ondernomen om het wapen te vervangen. De eerste poging werd in 1929 gestart tot de burgemeester de Larense kunstenaar Co Breman opdracht gaf een nieuw wapen te ontwerpen. Hij kwam met het volgende wapen :
"Gedeeld : I in goud de afbeelding van St Johannes de Doper, aanziende, het hoofd omgeven door een ring en van achter vergezeld door een omgewend lam, alles van zilver; II in azuur een stierenkop van goud van onderen vergezeld van 3 schildjes van zilver, geplaatst 2 en 1; een schildhoofd van keel, beladen met een spinnewiel van zilver. Wapenspreuk Civitas Foveat Artes in Latijnse letters van sabel op een lint van goud."

Dit wapen stelt St. Jan voor, als symbool van de Sint Jansprocessie en tevens parochieheilige, de stier is het symbool van Sint Lucas, schutspatroon der schilders met de schildjes als symbolen voor architectuur, schilder- en beeldhouwkunst. Laren was indertijd bekend als een typisch kunstenaarsdorp. Het spinnewiel symboliseert de weverij en de spreuk geeft de algehele verbondenheid van dit dorp met de kunsten weer.

Dit wapen, dat tamelijk overladen was, werd hoofdzakelijk afgekeurd op de aanwezigheid van Sint Lucas door de Hoge Raad van Adel , maar ook de gemeenteraad van Laren voelde niets voor een wapenwijziging.

In februari 1970 is opnieuw een wapen ontworpen, namelijk :
"In zilver een dubbelkoppige adelaar van keel, dragende op de borst een schild van zilver beladen met een kruis van keel, het schild boven ingehoekt van azuur beladen met de letter L van goud."

Eventueel kon de inhoeking weggelaten worden, maar de L zou bewaard dienen te blijven. Hier is verder nooit meer wat vooruitgang geboekt.

Literatuur : Anon, 1931 (3x); Anon, 1936; Anon, 1937; Stolk, 1931; Sierksma (Vecht en Eem), De Lange, 1935