Compendium H
HERALDISCH COMPENDIUM
Een systematisch overzicht van heraldische termen met sprekende voorbeelden bewerkt en samengesteld door H.K. Nagtegaal (2010).
Dit overzicht bevat ongeveer 1500 afbeeldingen en is daarom ingedeeld in verschillende files.
A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - R - S - T - U - V - W - IJ - Z
Letter H
Haai: Roofvissoort, komt zelden voor.
Haak: Wordt voorgesteld als een verkorte staak met linksonder een wigvormige uitsteeksel, in tegenstelling tot de weerhaak, die twee van deze uitsteeksels heeft (rechtsboven en linksonder).
Haal: Zie: Schoorsteenhaal.
Haalmes: Timmermansgereedschap, krom mes met twee handvaten, wordt ook wel “trekmes” genoemd.
Haan: Hoenderachtige vogel van het mannelijk geslacht. Wordt altijd van terzijde voorgesteld. Hij kan gesnaveld, gepoot, gekamd, geleld en gespoord zijn, wanneer die delen een andere kleur hebben dan het lichaam. De haan is kraaiend als hij zijn bek geopend heeft, stappend wanneer hij een poot oplicht. Wanneer zijn staart als een pauw uitgespreid staat, noemt men hem een verliefde haan, doch dit komt maar zelden voor.
Haardplaat: Zware gietijzeren plaat die achterin een open haard of schouw werd geplaatst om de warmte vast te houden en de achterwand te beschermen tegen te grote hitte. Vaak versierd met heraldische motieven of complete wapen van vorstenhuizen en (hoge) adellijke geslachten. Er zijn ook haardplaten voor een haard geplaatst werden, ter bescherming tegen vuur en uitvallende sintels. Deze hebben geen vaste vorm en zijn tijds- en plaats-afhankelijk.
Haas: Knaagdier, heeft langere poten dan het konijn en de oren zijn langer dan de kop. Heraldisch zijn haas en konijn nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Hij kan springend, zittend, liggend, soms omziend of etend zijn, hetgeen allemaal aangegeven dient te worden.
Haft: Eendagsvlieg, behoort tot de netvleugelige insecten.
Hagedis: Reptiel. Wordt op de rug gezien afgebeeld, met de kop naar boven, de poten aan beide kanten uitgestrekt. Ook in profiel klimmend tegen een boomstam komt voor.
Hak: Landbouwwerktuig met gekromd blad om de grond los te hakken. Staat rechtop in het schild met het blad boven. Zie ook schop.
Hakblok: Houten blok waar een slager vlees op hakt en snijdt.
Hakenkruis: Kruis met naar links omgebogen armen. Deze kruisvorm vindt men terug in de hindoe, Griekse en Germaanse culturen, en wordt dan wel swastika genoemd. In de eerste helft van de twintigste eeuw was dit het embleem van het nationaal-socialisme.
Hakkel: Zie: Gehakkeld.
Hakmes: Zie: Kapmes.
Half: Wanneer dieren slechts met de bovenhelft van hun lichaam afgebeeld zijn en los in het schild staan, wordt dit half genoemd. Wanneer halve dieren uit een ander stuk schijnen op te rijzen, spreekt men van uitkomend.
Half ingebogen gekapt: Twee ingebogen lijnen die elk vanuit het midden van de schildzijden uitgaan en elkaar in het midden van de bovenschildrand ontmoeten.
Halfaanziend: Helmen, mensenhoofden en dierenkoppen kunnen aanziend en van terzijde voorgesteld worden. De houding tussen beide in noemt men halfaanziend.
Halfgekapt: Een schildverdeling die maar zelden voorkomt. In dit geval eindigen de lijnen van het gekapte niet in de benedenhoeken, maar lopen uit het middelpunt van de bovenschildrand naar het midden van de zijschildranden.
Halm: Een gesteelde aar met twee of meer bladeren. Zo mogelijk het gewas aangeven (bijv. koren-, gerst- of haverhalm). Zie ook korenhalm.
Hals: Dierenkoppen worden met en zonder hals afgebeeld, daarom dient de hals, indien aanwezig, vermeld te worden.
- Na-Halve leeuw.jpg
Halve leeuw: Daarmee wordt bedoeld de bovenste helft van een klimmende leeuw. Er is slechts één voorbeeld bekend met de afbeelding van een onderste helft van een leeuw.
Halve lelie: Een lelie die verticaal gespleten is en waarvan een van de helften ontbreekt. Soms komend uit een deellijn. Indien los in het schild aangeven of de linker- of de rechterhelft is afgebeeld. Bloemen.
Halve maan: Zie: Wassenaar.
Halve roos: Helft van een roos. Vermelden of de boven- of onder-, de linker- of rechterhelft is afgebeeld.
Halve ster: De helft van een ster. Meestal horizontaal afgesneden.
Ham: Bout van een varken met het daaraan zittende vlees.
Hamei: Balk of samenstel van balken ter afsluiting van een bouwwerk. In de heraldiek weergegeven als drie verkorte dwarsbalken boven elkaar. De balken kunnen even lang, van beneden naar boven steeds korter wordend, of samen in de vorm van een (omgekeerd) trapezium afgebeeld zijn. Als de vorm anders dan eerstgenoemde is moet dit vermeld worden.
Hamer: Slaggereedschap. De hamer wordt als gereedschap in verschillende ambachten gebruikt en de verschijningsvorm kan daarom naar het doel waarvoor hij gebruikt werd verschillen. De gewone hamer is van staal, heeft een dik vooreind en een puntig achtereind en is voorzien van een steel. Hij wordt gesteeld genoemd als de steel van een andere kleur is en ongesteeld als de steel ontbreekt. De hamer staat rechtop in het schild met de steel omlaag, alle andere posities moeten vermeld worden. Indien mogelijk moet de soort vermeld worden.
Hand: Lichaamsdeel. Aangegeven moet worden of het de rechter- of linkerhand is. Normaal staat de hand rechtop met de vingers naar boven en de palm naar voren. Wijzen de vingers naar beneden dan is de hand omgekeerd. Ook zwerende en zegenende handen komen voor.
Hand- of huismerk: Persoonlijk kenteken dat uit een samenstel van meestal rechte lijnen bestaat, waarin soms geometrische figuren te herkennen zijn. Zo’n hand- of huismerk vererfde ongewijzigd of een enkele keer met kleine persoonlijke veranderingen in de familie. Het werd gebruikt als handtekening en om bezittingen te merken. Het hand- of huismerk werd wel gebruikt om mee te zegelen, al dan niet geplaatst op een schild. Zo hebben hand- of huismerken zich een plaats als wapenfiguur verworven. Sommige families lieten het aanvankelijk in het schild gevoerde huismerk vallen en vervingen dit door meer heraldische wapenfiguren. Het huismerk komt nog steeds als wapenfiguur voor, in het schild en als helmteken. Bij de blazoenering moet men de vorm zo nauwkeurig mogelijk beschrijven.
Handboei: Een dwars gelegde staaf met daaraan twee handringen. Ook boei genoemd.
Handboog: Deel van de wapenrusting van het voetvolk. De vorm is afhankelijk van tijd en plaats. Staat meestal rechtop met de pees aan de linkerkant en in ontspannen toestand. Er zijn echter zoveel uitzonderingen op die regel dat de stand in elk bijzonder geval opgegeven moet worden. De boog heet gepeesd als de pees een andere kleur heeft dan het hout.
Handgranaat: Zie: Granaat.
Handmerk: Zie: Hand- of huismerk.
Handschoen: Kledingstuk van staal, leer, wol e.d., waarmee men de hand bedekt en dat alle vingers afzonderlijk omgeeft. Evenals bij de hand moet aangegeven worden of het de rechter- of linkerhandschoen is en of zij van leer of geharnast is. Heeft het kledingstuk dat de hand bedekt alleen maar een duim en geen vingers, dan heet het want.
Hanenkam: Kam van een haan. Indien die een andere kleur heeft dan de haan zelf moet dit vermeld worden. Zie ook hanenkop.
Hanenkop: Wordt van terzijde gezien, en wordt gesnaveld, gekamd of geleld genoemd als die lichaamsdelen van een andere kleur zijn.
Hanenveer: Lange gebogen veer die ook als helmteken voorkomt.
Hanger: Uitstekend stukje onder aan de barensteel, lang en smal of zwaluwstaartvormig. Drie hangers zijn standaard, meer of minder dient vermeld te worden.
Hangslot: Slot met draaibare beugel en sleutelgat of dekplaatje daarop.
Hangtorens: Kleinere torens die soms aan de hoeken van burchten hangen. De oud Nederlandse naam is arkel. Men moet ze niet verwarren met de verdiepingen van een toren, die soms ook wel enigszins op zelfstandige torentjes lijken.
Haring: Vissoort. Meestal voorgesteld in zijn natuurlijke vorm. Kenmerkend voor de haring is een druppel aan de onderlip, wat aangegeven moet worden, omdat deze niet altijd erbij voorkomt. Vaak is hij overtopt met een kroontje. Men spreekt dan van een gekroonde haring. Ook gekaakte haring komt voor, dan zit er een keep achter zijn kieuwen.
Haringbuis: Vissersschip, een tamelijk grote, dwarsgetuigde, overnaadse kielboot met één mast, voor haringvangst op volle zee, in gebruik van 16de t/m 18de eeuw. Soms bemand, vissend met gestreken mast afgebeeld.
Hark: Tuingereedschap, bestaande uit een steel met dwarsstuk en tanden. De vorm is afhankelijk van tijd en plaats en van de werkzaamheden waarvoor hij gebruikt wordt.
Harnas: Wapenuitrusting, een bekleding van samenhangende metalen platen voor romp en ledematen van een krijgsman. Ook de afzonderlijke delen van het harnas worden in de schilden afgebeeld, zoals arm-, been- en borststuk.
Harp: Muziekinstrument, vooral bekend doordat het voorkomt in het wapen van Ierland. Wordt op de antieke manier voorgesteld met het klankbord naar links.
Harpij: Ook wel vrouwvogel genoemd. Fantasiefiguur die bestaat uit de bovenhelft van een vrouw en de onderhelft van een adelaar. In plaats van armen heeft zij vleugels en zij wordt altijd aanziend voorgesteld.
Harpoenijzer: Een scherp ijzer met weerhaken dat men, op een schacht gestoken, bij de walvisvangst gebruikt.
Hart: 1. Lichaamsdeel. Wanneer harten als wapenfiguren voorkomen lijken zij meestal op de harten van het kaartspel. Heeft het hart bovenaan nog een buisje of pijpje, dan wordt het een mensenhart genoemd. Zijn de aders zichtbaar, dan spreekt men van een geaderd hart. Men vindt ook gevleugelde harten en brandende harten.
2. Het middelpunt van het schild wordt ook hart genoemd.
Hartschild: Een klein schildje dat in het hart van het grote schild geplaatst wordt of op het snijpunt van een gevierendeeld schild. Heeft dit in het midden zelf nog weer een schildje, dan heet dit laatste hartschild en het vorige hartschild wordt middenschild genoemd. Deze schilden volgen altijd het model van het hoofdschild. Een hartschild worden geplaatst om aan te geven dat de wapenvoerder een heerlijkheid bezit. Het hartschild heeft dan ook het wapen van de heerlijkheid.
Havik: Jachtvogel uit de familie van de sperwerachtigen. Wordt altijd van terzijde afgebeeld, soms versierd met belletjes, los hangende riemen of linten die aan de poten zijn vastgemaakt.
Hazelnoot: Vrucht van de hazelaar, wordt ook wel eens Lambertsnoot genoemd. Wordt in zijn bast voorgesteld, zoals hij in de natuur voorkomt. In wapens komen zij voor aan een takje, meestal in getal van drie, aan elkaar vastgehecht, twee met de ondereinden horizontaal tegen elkaar en de derde, waarvan de onderkant aan het verenigingspunt van beide andere is vastgemaakt, vormt daarmee een rechte hoek. Men vindt deze hazelnoottakjes dikwijls in de bek van een eekhoorn.
Hazenkop: Kop van dit knaagdier. Herkenbaar aan de lange oren. Altijd van terzijde afgebeeld.
Hazewind: Hondensoort die oorspronkelijk gebezigd werd voor de lange jacht. De hond is hoogbenig en slank met spitse kop en wordt in de schilden meestal rennend afgebeeld. Men treft hem ook aan als schildhouder. Vaak is hij gehalsband. Deze halsband is soms omboord en geringd van een andere kleur.
Heester: Boomachtige struik.
Heg: Afscheiding van struiken, gevlochten latten of boomstammetjes. Kan dus verschillende vormen hebben. Zie ook Doolhof en Hollandse tuin. [Wentink]
Heiblok: Zwaar blok van hout of metaal dat, als onderdeel van een heistelling, of met de hand gebruikt wordt om palen in de grond te heien. Bestaat uit twee verkorte dwarsbalken gaande over een blok hout en aan de bovenkant een ring of haak.
Heiligen: Komen met name in overheidswapens voor. Zij zijn meestal slechts aan hun verschillende attributen te herkennen en deze moeten dan ook nauwkeurig opgegeven worden.
Heining: Schutting, afzetting met palen en planken, al dan niet dicht bij elkaar. Zie ook hek.
Heipaal: In de heraldiek een nogal vreemd stuk, waarvan de betekenis en het doel niet vaststaan. De benaming in Frans, Duits en Engels (hie des paveurs, Weg-Walze, paving-beetle) doet vermoeden dat het om een gereedschap van stratenmakers gaat. Hij ziet er uit als een langwerpige spitsovaal met aan elk uiteinde, even voor de punt, een gesteelde ring, één aan de bovenkant en één aan de onderkant.
Hek: Soms afgebeeld als tuinhek, bestaande uit vijf palen, twee dwarslatten en een schuingeplaatste lat, maar ook wel een afbakening met palen en planken. Deze laatste vorm wordt ook wel heining genoemd.
Helhond: Cerberus, dier uit de Griekse mythologie. Hond met drie koppen, die de poort van de Hades bewaakte. Orpheus deed hem door zijn muziek in slaap vallen. Hercules bracht hem naar de bovenwereld.
Hellebaard: Wapen waarmee gestoken en gehouwen kan worden. Heeft bovenaan de steel een piek en tegenover de scherpe bijlvormige snede van het blad een punt en soms een kwast om de schacht. De vorm lijkt enigszins op die van de strijdbijl.
Hellend: 1. Een ster met een even aantal punten, waarvan twee punten omhoog staan. Een ster heeft in zijn gewone stand één punt omhoog. Staan er echter bij de vijfpuntige ster twee punten omhoog, dan is hij omgekeerd.
2. De term wordt ook gebruikt voor een dwarsbalk of ander wapenfiguur die een positie inneemt tussen een dwarsbalk en een schuinbalk.
Helm: De helm komt behalve boven het schild een enkele keer ook in het schild voor. Er zijn verschillende helmvormen: pothelm, kuiphelm, steekhelm en traliehelm. De traliehelm wordt het meest gebruikt.
In de loop van de veertiende eeuw gaat de helm een vast onderdeel uitmaken van het wapen. In de dertiende eeuw waren schild en helm (met toebehoren) als samenstellende delen van één wapen nog niet bekend.
De helm rust op het schild en kan gewend, halfaanziend of aanziend gesteld staan. Dit moet aangegeven worden. De gewende helm komt in Nederland na de Middeleeuwen nauwelijks meer voor. Wanneer de randen en de tralies van een ander metaal zijn, noemt men de helm omboord en getralied van dat metaal.
Als er geen helmteken is, is de helm altijd aanziend. Helm en helmteken volgen elkaar in stand. Bij een aanziend helmteken blijft de helm ook aanziend, echter bij een gewend helmteken moet de helm halfaanziend zijn. Deze Nederlandse gewoonte is overigens niet in elk land gebruik. In België bijvoorbeeld staan alle helmen in de wapens van burgers halfaanziend, ongeacht de stand van het helmteken, op enkele uitzonderingen na. In Engeland wordt de stand - en de vorm - van de helm bepaald door de rang van de wapenvoerder. Staan er twee helmen op een schild, dan zijn deze beide halfaanziend en naar elkaar toegewend; zijn er drie of meer, dan staat de middelste aanziend en de buitenste half toegewend. Bij gebrek aan ruimte op het schild, bij een groot aantal helmen, wordt een aantal naast het schild geplaatst.
Helmkroon: Gouden ring waarop een heel blad en twee halve bladeren of fleurons en een parel op een gouden stift in elke tussenruimte. Zonder helmteken was hij oorspronkelijk een vorstelijk onderscheidingsteken, doch in de tweede helft van de 13de eeuw verloor hij zijn rangbetekenis en werd hij niets meer dan een bindmiddel tussen de helm en zijn versiering, wat hij nu nog is. Deze ontwikkeling kreeg zijn beslag in de 14de eeuw. De oudst bekende voorbeelden van helmkronen bij de lagere adel vinden wij omstreeks 1325. Het is regel dat bij nieuw ontworpen burgerlijke wapens geen kronen geplaatst worden.
Helmkussen: Plat meestal rechthoekig kussen met franje en kwasten, dat soms tussen helm en helmteken aangebracht is, het komt ook als wapenfiguur in het schild voor.
Helmstok: Stok met rechthoekige opening die om de kop van het roer van een vaartuig sluit en een knop op het andere eind. Liggend geplaatst met de knop naar rechts.
Helmtekens: Reeds in de tweede helft van de 12de eeuw worden helmen met figuren beschilderd. Hieruit ontwikkelden zich de helmtekens, die op de top- en vooral op de kuiphelm gemakkelijk aangebracht konden worden. Uit afbeeldingen en literatuur van die tijd blijkt dat deze helmtekens dikwijls fantastische en groteske vormen aannamen en soms zelfs wieken en vleugels hadden, die in de wind bewogen. Mens- en dierfiguren, geweien, buffelhoorns, olifantstrompen, vederbossen deden hun intrede. Zij waren voor de oorlog ongeschikt en het gebruik ervan beperkte zich dus voornamelijk tot de toernooien.
Helmvormen: De helm maakte in de bloeitijd van de heraldiek alle vormveranderingen van de ridderlijke hoofdbedekking mee. De kegelvormige helm der begintijd werd omstreeks 1200 opgevolgd door de pothelm. Deze kreeg spoedig daarna een afgestompte cilindrische vorm, de zgn. kuiphelm. Hieruit ontwikkelden zich de steek- en traliehelmen die vooral voor de toernooien van de 14de en 15de eeuw kenmerkend waren. De eerste had een smalle gezichtsspleet, de laatste een aantal gebogen tralies. Hieruit kwam voort de toernooihelm. Deze lijkt op een steekhelm, maar heeft een grotere opening die door tralies beschermd is. Deze helm werd voornamelijk op toernooien gebruikt en komt vanaf het midden der 15de eeuw voor. Men heeft in de 17de eeuw geprobeerd een stelsel van ranghelmen in te voeren. Aan het aantal tralies kon men dan de adellijke titel van de drager aflezen. Dit stelsel heeft uiteindelijk geen brede ingang gevonden.
Helmwrong: Zie: Wrong.
Hen: Zie: Kip.
Hengsel: Zie: Praam.
Hengst: Mannelijk paard. Wanneer een paard een hengst is, dient dit vermeld te worden.
Heraldische antilope: Dit fantasiedier heeft het lichaam van een hert, de hoorns van een antilope, de slagtanden van een zwijn en de staart van een eekhoorn met haarbosjes aan hals, borst, dijen en staart. Komt vermoedelijk alleen in Engelse wapens voor.
Heraldische hoofdstukken: Zie: Herautstukken.
Heraldische tijger: Fantasiedier dat het lichaam van een leeuw heeft en een krokodilachtige kop. Hals, borst en staart zijn met haarbossen bezet. Het wordt steeds stappend voorgesteld, de staart opgeheven boven de rug. Komt uitsluitend in Engelse wapens voor.
Heraut: Een persoon die bij het openbaar optreden van een vorst uit zijn naam bekendmakingen deed, plechtigheden organiseerde en leidde, ook wel als afgezant optrad. Tevens belast met het toezicht op het voeren van heraldische wapens en het verlenen daarvan. Zij waren ook de vervaardigers van de prachtige middeleeuwse wapenboeken en de scheppers van een eigen heraldische vaktaal of blazoenering. In Nederland was er een aantal herauten onder de gravenhuizen en ten tijde van de Bourgondiërs. De bekendste van hen is de 14e eeuwse heraut Gelre. In de Noordelijke Nederlanden hield hun functie op na de vestiging van de Republiek, doch in het Zuiden kende men ze tot aan de Franse tijd.
Herautstaf: Een korte staf die door herauten als waardigheidsteken gevoerd wordt. Wordt als zodanig ook wel als extern ambts- of waardigheidsteken door herauten schuingekruist achter hun eigen wapenschild gevoerd. Mogelijk ook een teken van onschendbaarheid bij veldslagen of bij het overbrengen van boodschappen in vijandelijk gebied.
Herautstukken: Geometrische patronen die in wapens voorkomen worden gewoonlijk heraldische stukken of kortweg stukken genoemd. Daarnaast kent men de gewone figuren. De stukken die gevormd worden door rechte lijnen die van schildrand tot schildrand lopen heten herautstukken ofwel hoofdstukken. Hiertoe rekent men bijvoorbeeld schildhoofd, schildvoet, paal, dwarsbalk, schuinbalk, linkerschuinbalk, kruis en schuinkruis, keper, zoom, vrijkwartier en gaffel. Zie ook indeling van patronen en objecten in het veld.
Herdersstaf: Prelaten die geen soevereiniteitsrechten uitoefenden, plaatsten een herdersstaf achter hun schild met een mijter daarnaast op de bovenrand. Abdissen en abten voerden alleen deze staf achter hun wapen, terwijl priors en prioressen en ook andere hoge geestelijken een pelgrimsstaf gebruikten. De herdersstaf, die bestaat uit een stok met een klein werpzakje aan het einde, komt ook wel als wapenfiguur voor.
Herkruist kruis: Verkort kruis waarvan iedere arm op zichzelf weer een kruis vormt. Er zijn ook herkruiste kruisen met spitse voet, die meestal met twee of meer tegelijk voorkomen.
Herkruist Latijns kruis: Verkort kruis waarvan de bovenste en de zijarmen op zichzelf weer een kruis vormen. Het heeft geen dwarsbalkje bij de voet.
Herkrukt krukkenkruis: Krukkenkruis waarvan de dwarsstukken op hun beurt aan ieder eind weer van een dwarsstukje voorzien zijn.
Hermelijn: 1. Heraldisch bontwerk dat bestaat uit een zilver veld, bezet met kruisvormige stukjes zwart bont, die hermelijnstaartjes genoemd worden en in een willekeurig aantal kunnen voorkomen. Als er maar weinig zijn, worden ze als afzonderlijke wapenfiguren beschouwd en moet men het aantal opgeven. Voorwerpen die met dergelijke hermelijnstaartjes bezet zijn, noemt men “bezaaid met hermelijn”. Hermelijnstaartjes worden altijd zeer gestileerd afgebeeld.
2. De hermelijn (het diertje zelf) roofdier uit het geslacht van de wezels, ’s zomers rosbruin met een witte borst en buik, ’s winters met een geheel witte vacht met een zwarte punt aan de staart, wat dan aangegeven moet te worden.
Hermelijn rood geschubd: Een schild bekleed met rijen zilveren schubben waarvan de randen rood zijn. In het zilver zijn hermelijnstaartjes geplaatst.
Hermelijnbont: Schubvormige in rijen geplaatste en dakpansgewijs over elkaar liggende stukjes bont, beladen met hermelijnstaartjes. Bont komt vooral in Duitse wapens voor.
Hermelijnkruis: Vier kruislings geplaatste hermelijnstaartjes met de koppen naar elkaar gericht.
Hermelijnstaartjes: Kruisvormige stukjes zwart bont, gestileerd weergegeven. Hermelijn.
Hert: Veel voorkomende wapenfiguur. Wordt zowel grazend, klimmend, springend, drinkend, gaand en staand afgebeeld. De horens heten gewei, doch de takken afzonderlijk hertshoorn. Het gevleugeld hert heeft twee vleugels. Een hert zonder gewei wordt hinde genoemd.
Hertengewei: Zie: Gewei.
Hertenkop: Van terzijde met hals voorgesteld; indien de voorzijde van de kop is afgebeeld noemt men het een aanziende hertenkop.
Hertenschedel: Aanziend hertengewei waaraan nog een stuk van de schedel bevestigd is.
Hertshoorn: Van een hertshoorn spreekt men, wanneer van een gewei één van de twee takken afzonderlijk voorkomt.
Hertvis: Fantasiedier dat eruit ziet als een vis met een gewei.
Heuvel: Lage berg met afgeronde top of toppen.
Hexagram: Zeshoek, in de heraldiek bestaande uit twee samengevlochten delta’s. Wordt ook wel Davids- of Jodenster genoemd.
Hijskraan: Een werktuig om lasten mee te hijsen bestaande uit een afdak waarin een rad en een hefboom.
Hinde: Een vrouwelijk hert zonder gewei. Wordt gaand, staand, klimmend en springend afgebeeld, soms met omziende kop. Zie ook ree. [Andreae, Hartog]
Hippocentaurus: Zie: Centaur.
Hoed: Hoofddeksels komen in verschillende vormen voor. De vorm is vaak tijds- en plaats-afhankelijk. De edelen van het eerste Franse keizerrijk voerden baretten boven hun wapens. In de kerkelijke heraldiek spelen hoeden een bijzondere rol. Zie pontificale hoeden.
Hoefijzer: Gebogen ijzeren reep, naar de vorm van de draagrand van de hoeven gemaakt, waarmee paarden en ezels beslagen worden om afslijten van de hoeven op harde ondergrond tegen te gaan. De einden van het hoefijzer staan altijd omlaag, anders zijn zij omgekeerd. De einden, soms omgebogen, van het hoefijzer worden kalkoenen genoemd. Soms zijn hoefijzers genageld van een andere kleur.
Hoeken: Dat zijn de ruimten die het schuinkruis in het schild vrijlaat. Men onderscheidt daarbij de bovenhoek, de beide zijhoeken en de benedenhoek.
Hoekig: Een lijn die kepersgewijs op en neer loopt.
Hoekig doorsneden: Een schildverdeling door een kepersgewijze horizontale lijn.
Hoekig geschuind: Een schildverdeling door een kepersgewijze lijn van de rechterbovenhoek naar de linkerbenedenhoek.
Hoekige dwarsbalk: Een dwarsbalk met aan de boven- en onderzijde een hoekige lijn. Drie spitsen aan de bovenzijde is standaard. Een ander aantal moet vermeld worden.
Hoen: Algemene benaming voor een hoenderachtige vogel.
Hoge keper: Heraldische hoofdfiguur. De benen van de keper uitgaande van de benedenhoeken raken elkaar op de bovenschildrand. Raakt de keper duidelijk niet de bovenrand dan spreekt men van een lage keper.
Holgedekt: Een schildhoofd is holgedekt, als de onderzijde van de dekkende streep naar beneden is gekromd. Is de streep naar boven gekromd dan spreekt men van bolgedekt.
Hollandse maagd: De maagd die gewoonlijk afgebeeld wordt in de Hollandse tuin. Zij heeft meestal een palmtak of een staf in de hand waarop de vrijheidshoed gestoken is. Oorspronkelijk was zij waarschijnlijk de Heilige Maagd, daar zij ook met een kind op de arm voorkomt. Het symbool komt trouwens ook elders in Europa voor, o.m. in voorstellingen, die later werden omschreven als "Marie im Rosengarten".
Hollandse tuin: Een uit wilgen gevlochten omheining, waarin zich aan de voorzijde een hekje bevindt. Wanneer de Hollandse tuin in wapens voorkomt, staat soms binnen de omheining een boom. De tuin is als embleem na het begin der 15de eeuw in gebruik gekomen, waarschijnlijk eerst als herkenningsteken van de Hoekse partij. Graaf Willem VI en Jacoba van Beyeren gebruikten hem als zodanig. De Bourgondiërs maakten er geen gebruik van. Toen in 1572 het grafelijk gezag in Holland eindigde, kozen de Staten van Holland als hun embleem: de Hollandse leeuw met een banier in de Hollandse tuin. Dit symbool staat ook op de Hollandse munten van 1573, en op het eerste cachet van de Staten. Een variant op de munten is een maagd met een hoed (of de hoed op een lans), die in de tuin zit, d.w.z. de Hollandse Maagd. De tuin werd op die manier een zinnebeeld van de vrijheid. Sedert 1574 zegelen de Staten met een leeuw in de tuin. Op de tuin staan dan de wapens van Holland en West-Friesland en daarbinnen de leeuw met opgeheven zwaard in de rechtervoorklauw. Eerst draagt de leeuw het wapen van de Stadhouder, maar in de stadhouderloze tijdperken dat van Holland. Ook de Bataafse Republiek heeft de Hollandse tuin tot 1806 als embleem gevoerd waarna provinciale emblemen door het rijksembleem vervangen werden.
Hond: Honden in wapens zijn meestal brakken, doggen of hazewinden. Zij komen voor gaand, staand, rennend, klimmend en springend. Dikwijls zijn zij gehalsband en die halsband kan dan weer omboord en geringd zijn en van een andere kleur.
Hondenkop: Meest voorkomende hondenkoppen zijn die van brak, dog en hazewind, al dan niet met een uithangende tong. Slechts zelden is de kop aanziend.
Hoofd: Mensenhoofd. Aangeven welke soort: mannen-, vrouwen- of kinderkopje. De standaard is gewend, dus alle andere standen aangeven. Bij mannen vermelden als zij gebaard zijn. Men treft onder de hoofden Griekse en Romeinse koppen, maar ook wel een Javaanshoofd, Turkenkop en natuurlijk de veel voorkomende Morenkop.
Hoofdbalk: = Verhoogde dwarsbalk.
Hoofddoek: Komt vooral bij Morenkoppen voor en lijkt op een wrong, meestal wit, om het hoofd gewonden en afwaaiend.
Hoofdloze leeuw: Zie: Onthoofde leeuw.
Hooiberg: Een hoge, vaste stapel hooi, als winterprovisie voor het vee, geborgen in een stellage van vier tot zes palen, onder een daarlangs verschuifbare kap.
Hooischuur: Hooischuur is een schuur waarin hooi opgeborgen wordt, soms aan of rond de hooiberg gebouwd, kan dan ook allerlei vormen hebben; is niet hetzelfde als een afdak.
Hooivork: Landbouwgereedschap om hooi te verplaatsen met twee, soms drie tanden. Wordt afgebeeld met de steel omlaag. Drietand.
Hoop, de: Maagd met anker, soms met een palmtak of een duif op de rechterhand.
Hoorn: 1. Signaalinstrument; Jachthoorn, Posthoorn, Waldhoorn.
2. Uitsteeksel op de kop van een dier. De normale stand van alle hoorns is met de opening rechts en de monding links. Men noemt ze beslagen, geopend en gemond als de ringen die er om liggen en de grote opening in de mond een afwijkende kleur hebben. In de heraldiek treft men de volgende hoorns aan:
Hoorn van overvloed: Wordt meestal afgebeeld als een grote gedraaide drinkhoorn met allerlei vruchten, bloemen, korenaren e.d. in de grote opening.
Hop: Vogel met een grote kuif op de kop en een lange rechte snavel.
Hopbel: Vrucht van de hopplant. Wordt altijd voorgesteld met de steel omhoog. Indien de steel omlaag staat moet dit vermeld worden.
Hopplant: Moerbeiachtige klimplant, soms om een stok gewonden.
Hoptakje: Deel van een hopplant.
Houdend: Stukken die in of op elkaar geplaatst zijn, bijvoorbeeld: in de hand houdend een zwaard. Zie bij afbeelding gegalonneerd.
Houten sleutel: In enkele Duitse wapens vindt men sleutels van bijzonder model die men Holzschlüssel noemt. In plaats van een baard hebben zij drie of vier dwarsstaafjes of een getand reepje.
Houtskoolmijt: Ook wel kolenmijt genoemd. Berg hout, zorgvuldig opgestapeld om tot houtskool te branden, soms brandend afgebeeld.
Houweel: Gereedschap om te hakken, wordt afgebeeld met de steel omlaag.
Huis: Komt in allerlei vormen voor, in front en perspectief, met deur, ramen en diverse soorten van gevels, hetgeen nauwkeurig beschreven moet worden.
Huisanker: Zie: Muuranker.
Huismerk: Zie: Hand- of huismerk.
Hulstblad: Blad van de hulststruik, herkenbaar aan zijn stekelige stijve glimmende altijd groene bladeren.
Hulststruik: Heester met stijve, stekelpuntige, glimmende altijdgroene bladeren, witte bloemen en rode bessen.
Hydra: Fantasiedier uit de Griekse mythologie, bekend uit de mythe van Hercules. De hydra komt in verschillende gedaanten voor, vandaar twee afbeeldingen in dit vademecum. Vaak wordt deze afgebeeld als een draak met zeven (of ander aantal) koppen met vogelpoten en een slangenlijf. Ook zijn er afbeeldingen van de hydra bekend als slang met meerdere koppen.
