Steenwijk

Portaal Nederlandse Overheidsheraldiek

Portaal Nederlandse heraldiek	Onderdeel van: Heraldry of the World
Nederlandse heraldiek: Provinciewapens Gemeentewapens Waterschapswapens Dorpswapens Heerlijkheidswapens Religieuze wapens Militaire heraldiek Overige Nederlandse wapens Familie- en persoonswapens Overzeese heraldiek: (Engelstalig) Nederlandse Antillen Aruba Curaçao Sint Maarten Indonesia (waaronder Nederlandsch Indië) Sri Lanka (waaronder Nederlands Ceylon) Nieuw Walcheren Overzicht van heraldische organisaties Totaal aantal pagina's: 19.249 Waarvan afbeeldingen: 16.668	Nederlandse heraldische verzamelobjecten (selectie) Heraldische postzegels Stadspost Ansichtkaarten Koffie Hag albums Turmac albums Oldenkott albums Overige zegels en kaarten Sigarenbandjes Suikerzakjes Lucifersmerken Collecties en Archieven De Geldere (Gemeentewapens) Meijerink (Gemeentewapens) Collectie 1 (Diverse wapens) Houtsnijwerk (Gemeentewapens) Heraldisch Compendium Archief W.A. van Ham Archief Druif Nederlandse heraldische literatuur

STEENWIJK

Provincie : Overijssel
Opheffing : 2003 Steenwijkerland
Toevoegingen : 1973 Steenwijkerwold (ged); 2001 Brederwiede (1973 Blokzijl (ged, 1942 Ambt Vollenhove (ged)), Giethoorn (ged) Steenwijkerwold (ged), Vollenhove (1942 Stad Vollenhove, Ambt Vollenhove (ged)), Wanneperveen), IJsselham (1973 Blankenham, Blokzijl](ged, 1942 Ambt Vollenhove,ged), Giethoorn (ged), Kuinre, Oldemarkt, Steenwijkerwold (ged))

I : 24 november 1819
"Van lazuur, beladen met een goud anker. Het schild gedekt door een gouden kroon van 5 bladeren en van achter vastgehouden door de H.Clemens van goud."

NB : niet beschreven is een streepdwarsbalk van goud.

II : 14 november 1980
"In goud een paalsgewijs geplaatste, aan de 4 hoeken gebastionneerde schanswal van zilver, geboord van azuur, gevuld van sabel, waarbinnen een anker van zilver, de stok gespijkerd en versterkt van goud, de schanswal rechts- en linksboven vergezeld van een ankerkruisje van keel. Het schild gedekt door een gouden kroon van 5 bladeren en ter linkerzijde gehouden door de H.Clemens, als paus, van natuurlijke kleur, gekleed in een onderkleed van zilver, bovenkleding van keel en een pallium van zilver met kruisen van sabel, gekroond met een tiara en houdende met de linkerhand een kruisstaf, beide van goud."

Oorsprong/verklaring

Over het wapen van Steenwijk, zowel het oude als het nieuwe, is in de loop der jaren veel te doen geweest. Eerst zal de geschiedenis van het oude wapen behandeld worden, daarna de (moeizame) procedure, die vooraf ging aan de verlening van het nieuwe wapen.

Het oude wapen

Steenwijk is waarschijnlijk in de 10e of 11e eeuw gesticht. In ieder geval was er rond het jaar 1000 sprake van een kerkje te Steenwijk. Of deze kerk aan de H. Clemens was gewijd is niet bekend. Het dorp werd in de loop van de volgende eeuw steeds belangrijker en verkreeg, waarschijnlijk in de 13e eeuw, stadsrechten. Wanneer de stadsrechten precies zijn verleend is niet bekend, wel werden ze in 1327 uitgebreid en bevestigd.

De oudste zegels van de stad, bekend van 1417 en 1425, vertonen een zittende bisschop. Op het zegel staat geen attribuut van de H.Clemens, dus het is niet bekend of het hier om de beschermheilige gaat. Deze zegels zijn tot in de 16e eeuw gebruikt.

In de tussentijd is er echter tevens een wapen ontstaan. Wanneer is niet bekend, het gehele oude archief van de stad is in 1523 vernietigd. Aan het eind van de 16e eeuw sloeg de stad haar wapen in Spaanse munten om de waarde daarvan te garanderen. Deze stempels vertonen een anker. Het anker is het symbool van de H. Clemens, die als martelaar met een anker om zijn nek is verdronken. Hij was paus van 91-110.

Afbeelding 1 : Een munt uit de 1581 met het ingeslagen wapen van de stad. (Uit Gevers, fig 4.2)

Tegelijkertijd verschijnt er ook een nieuw grootzegel van de stad. Dit zegel vertoont een schild met een anker, van achteren gehouden door een paus (te herkennen aan de tiara). Ook de andere stadszegels vertonen dezelfde afbeelding. Deze zegels hebben model gestaan voor het wapen van 1819. Een voorbeeld staat in afbeelding 2.

Afbeelding 2 : Een afdruk van een 17e eeuws zegel van de stad (Uit Gevers, fig 4.7)

Het wapen was oorspronkelijk echter gedeeld, waarover het anker. Over de oorspronkelijke kleuren van het wapen is veel te doen geweest. Duidelijk is dat de stad in 1815 geen kleuren aanvroeg. Het wapen is toen uitgevoerd in rijkskleuren. De verdeling van het schild werd aangegeven door een streepkruis. De oorspronkelijke kleuren zijn waarschijnlijk echter, doorsneden van zilver en keel, waarover een anker van sabel. De meeste officiële afbeeldingen, zoals op de bodebus, geven de kleuren van zilver en keel weer. Op een 17e eeuwse stadsplattegrond is het wapen echter gearceerd als zijnde van zilver en azuur.

De gemeente heeft in 1951 getracht de oorspronkelijke kleuren terug te krijgen. De Hoge Raad van Adel adviseerde hierop positief, maar was mede van oordeel dat een symbool van Clemens en dezelfde Clemens als schildhouder misschien wat veel was. De gemeente wilde de paus echter behouden en liet de zaak rusten.

De kroon op het wapen is niet op zegels terug te vinden. De kroon werd verleend, omdat Steenwijk een oude stad was.

Varianten op het oude wapen zijn terug te vinden in de vergaderzaal van de Staten van Overijssel. Deze werd voorzien van gebrandschilderde ramen met de wapens van alle Overijsselse gemeenten. Dit had tot gevolg dat een groot aantal gemeenten overging tot het aanvragen van een wapen. In het raam van Steenwijk staat het wapen afgebeeld met de kleuren zilver en azuur (waarschijnlijk afgeleid van de stadsplattegrond) en met het anker op z'n kop. Dit laatste kan verband houden met de sage van de H.Clemens, waarin wordt verhaald dat hij weer boven kwam drijven, omdat van het anker de zwaartekracht was opgeheven. Ook op de Sassenpoort te Zwolle staat hetzelfde wapen, de H.Clemens is tevens afgebeeld zittend (links) van het wapen.

Afbeelding 3: Het wapen van Steenwijk, zoals afgebeeld in de Sassenpoort te Zwolle (Uit Gevers, 198 fig 4.10)

Het wapen in de Oldenkott albums +/- 1910

Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930

Het nieuwe wapen

In 1973 werden Steenwijk en Steenwijkerwold samengevoegd. De gemeente wilde hierop een nieuw wapen aannemen. Dat hadden ze beter niet kunnen doen, want dit leidde tot de meest gecompliceerde wapenverlening, die Nederland ooit gekend heeft. In totaal duurde de procedure 6 (!) jaar, werden een aantal ontwerpen ingediend en moest zelfs de Raad van State er aan te pas komen !

Al op 25 mei 1972 werden door Mr. G.A. Bontekoe een aantal ontwerpen naar de burgemeester gezonden. Mr. Bontekoe heeft een groot aantal Nederlandse wapens ontworpen en was een autoriteit op dit gebied. Hieruit werd een ontwerpen gekozen, waarvan de omschrijving luidt :
"Ruitvormig gedeeld en verder verdeeld door 2 halve cirkels: II, IV, IX en X van zilver, I, V, VIII en XI van sabel, III van sabel, beladen met van boven naar beneden een kogel van zilver met vlammen van keel, een burcht van zilver met gesloten poort en een anker van zilver, VI en VII van zilver, beladen met een schuin ankerkruisje van keel. Het schild gedekt door een gouden kroon van 5 bladeren en van achter gehouden door de H.Clemens."
Een variant hierop is dat het sabel van azuur wordt weergegeven en het zilver van goud. Dat zou er beter uit kunnen zien.

AHet ontwerp van 1972 (zonder de H.Clemens als schildhouder)

Dit ingewikkelde schild geeft verschillende symbolen weer, als eerste de kruisjes en het anker van de plaatsen, verder werd Steenwijk in de 16e eeuw (okt 1580-feb 1581) belegerd door Rennenberg. De stad werd verdedigd door Gelderse troepen, die zich niet overgaven (gesloten burcht), ook niet toen Rennenberg met voor die tijd nieuwe brandende kogels de stad bestookte.

In het ontwerp was de paus niet als paus gekroond met een tiara. Op aandringen van een van de gemeenteraadsleden, Dhr Blum, werd het ontwerp gewijzigd, zodat de paus weer met tiara werd opgenomen. Tijdens de raadsvergadering wordt besloten de 'zwart-witte' variant te handhaven.

Dit ontwerp wordt vervolgens aangevraagd en ter goedkeuring voorgelegd aan de Hoge Raad van Adel . Die gaat echter op een aantal punten niet accord :
- ten eerste is het wapen erg drastisch gewijzigd, op zich is dit geen probleem, echter het wijkt sterk af van het oude stadswapen van Steenwijk,
- het is de gewoonte wanneer een nieuwe gemeente de naam van een oudere gemeente behoudt ook het wapen gehandhaafd kan blijven. Opname van nieuwe symbolen is niet noodzakelijk,
- het wapen is erg ingewikkeld vormgegeven; de schildverdeling is uniek in Nederland en slaat ook niet aan bij de gevestige regionale of nationale heraldische traditie

De minister verklaard dan ook dat het ontwerp niet goedgekeurd wordt.

Hierna volgt een langdurige briefwisseling tussen de gemeente, de minister en de Hoge Raad van Adel. Het gevolg is uiteindelijk dat de gemeente in 1976 bij de Raad van State in beroep gaat tegen de beslissing van de minister om het wapen niet te verlenen. De Raad van State deed op 24 augustus 1977 uitspraak en verwierp het protest van de gemeente; de minister werd in het gelijk gesteld.

Hierbij was de gemeente dus weer even ver als in 1972.

De gemeente diende daarop een gewijzigd ontwerp in, waarbij dezelfde elementen voorkwamen, maar de ingewikkelde schildverdeling werd vervangen door een ruit. Ondanks grote druk van de gemeente en de ontwerper (Mr. G.A. Bontekoe), die speciaal over deze kwestie een uur durend onderhoud had met de minister (destijds H. Wiegel), adviseerde de Hoge Raad van Adel opnieuw negatief, min of meer op dezelfde gronden als bij het eerste ontwerp. De minister wijst er in zijn brief nog even fijntjes op dat de gemeente weer bij de Raad van State in beroep kan gaan. De gemeente ziet daar, begrijpelijk, van af.

Bij de volgende ontwerpen verdwijnen de kogel en burcht en wordt de ruit een vesting. De kruisjes van Steenwijkerwold blijven bestaan, evenals het anker. De Hoge Raad van Adel besluit dit keer (moe geworden ?) positief, maar wil alleen wat kleine (kleur) wijzigingen. Uiteindelijk wordt in 1980 het wapen verleend.

Het wapen geeft feitelijk de ligging van de stad Steenwijk (vesting en anker) weer, omgeven door het gebied van Steenwijkerwold (kruisjes). De paus is, net als in het eerste ontwerp, naast het schild geplaatst.

English

Steenwijk was founded in the 10th or 11^th century, in the year 1000 a church is mentioned in Steenwijk. City rights were granted in the 13^th century and the rights were confirmed and elaborated in 1327.

The oldest seals of the city, which date from 1417 and 1425 show a bishop on a throne (the area belonged to the Archbishops of Utrecht). Which bishop is not clear. The seals have been used until the 16^th century.

At the same time the city started to use arms. When the arms were first used is not known, due to the great fire of 1523. The city used the arms on Spanish coins in the 16^th century as a guarantee of the value (the Netherlands were at war with Spain at the time), see the figure above. The arms showed an anchor, the symbol of the patron saint, St. Clement.

The arms were also used in the newer seals of the city, that showed a shield with an anchor, held by the H. Pope Clement himself, see figure 2 above. The old arms of the city from 1819 were directly based on this seal. The colours were unknown or uncertain. In any case, the arms were granted in the National colours, blue and gold. Older images show red and silver, silver and black and other combinations of colours.

The problems with the arms of Steenwijk started in 1973, when the surrounding municipality Steenwijkerwold was merged with Steenwijk. The city initially wanted new arms, which are shown above. The arms showed a castle for the city of Steenwijk, which in 1581 was under siege (flaming cannon ball), but which never surrendered (closed gate). The anchor is placed below the castle. The two crosses are taken from Steenwijkerwold. The division of the shield indicates the position of the city in the moors of the area. As supporter the H. Clement was used (not on the picture above).The Hoge Raad van Adel (Dutch College of Arms) did not agree with these arms, for several reasons. The city, however, still wanted the arms. After a long legal debate, which eventually led to questions in Parliament, the battle ended with the present arms. The present arms show the city of Steenwijk, shown as a 17^th century fortress with the anchor in the middle, surrounded by Steenwijkerwold, represented by the crosses.