Gelderland

Heraldry of the World Civic heraldry of the Netherlands - Nederlandse gemeentewapens

PROVINCIE GELDERLAND

I: 10 oktober 1935
"Gedeeld : I in azuur een omgewende, dubbelstaartige leeuw van goud, gekroond van hetzelfde en getongd en genageld van keel; II in goud een leeuw van sabel, getongd en genageld van keel. Het schild gedekt met de hertogelijke kroon van goud, gevoerd van keel met hermelijnen opslagen. Schildhouders: twee leeuwen van goud, getongd en genageld van keel. "

Oorsprong/verklaring:
Gelderland was oorspronkelijk een graafschap, later, in 1339, verheven tot een hertogdom. De geschiedenis is vrij complex.

Oorspronkelijk omvatte Gelderland ook nog stukken van het huidige Duitsland (met stamplaats Geldern), Limburg (Provincie) en Noord-Brabant.

Het wapen van Gelderland is opgebouwd uit de wapens van Gelre (I) en Gulik (II).

Het oudste wapen voor de graven van Gelre is bekend uit 1190. Het vertoont een wapen met drie bollen. De kleuren waren hoogstwaarschijnlijk rode bollen op een gouden veld. Als zodanig wordt het wapen nog gebruikt door het Geldersch Landschap. Al vlak daarna werden de bollen echter vervangen door vijfbladerige bloemen. De kleuren bleven hetzelfde. De bloemen zijn vaak aangeduid als mispels of Gelderse rozen, maar zijn waarschijnlijk gewone rozen. Zie hieronder]] voor een legende over het gebruik van de mispels in het Gelderse wapen.

Ook het wapen met de rozen heeft maar kort standgehouden. Ondanks dat zijn zowel de bollen (Borculo) als de rozen (Lochem) terug te vinden in Gelderse gemeentewapens. In 1236 werden de rozen vervangen door een wapen met een leeuw op een veld bezaaid met staande blokjes. De rozen werden nog wel als additioneel symbool gebruikt.

Het wapen met de leeuw is in gebruik geweest tot 1339 toen de graven verheven werden tot Hertog. De oorsprong van de leeuw is onbekend. Het wapen is identiek aan dat van de graven van Nassau (en dus het huidige Rijkswapen en het graafschap Bourgondie (Franche-Comté)). Er is geen verband tussen de verschillende families, maar het is mogelijk dat degenen die een dergelijk wapen voerden een hoge militaire rang bekleedden. Een dergelijke rang ging echter gepaard met een wapen met een leeuw en de hertogstitel. De blokjes verminderden derhalve het wapen voor degenen die geen hertog waren. Dit kan ook de reden zijn dat de blokjes vervielen toen de hertogstitel werd verleend. De graven van Nassau werden pas in 1806 tot hertog verheven. Tegelijkertijd werd de leeuw dubbelstaartig en gekroond. Het wapen van Gelre is sindsdien niet gewijzigd.

De familie stierf uit met hertog Reinoud III in 1371. Het hertogdom werd vervolgens verdeeld onder zijn twee halfzusters. In 1377 werd het weer verenigd onder Willem I, de zoon van Maria van Gelre en Willem VI van Gulik. Maria was de eerste die de Gulikse en Gelderse leeuw combineerde. Op haar wapen staan de leeuwen andersom als op het provinciewapen en is de rechter leeuw niet omgewend. De leeuw van Gulik is bekend sinds 1237 en is identiek aan de leeuw van Vlaanderen. Een verband is echter niet bekend.

Het alliantiewapen Gelre-Gulik hield echter niet lang stand. De opvolgers van Gelre konden geen aanspraak maken op Gulik en de leeuw van Gulik verdween dan ook weer. Na de Gelderse oorlogen (tot 1543) voerde Karel V als wapen voor Gelre eigenlijk twee wapens, namelijk de Gelderse leeuw en de leeuw van Zutphen. De graven van Gelre waren tevens graven van Zutphen. Het wapen van Zutphen was van zilver, beladen met een leeuw van keel, gekroond van goud. Beide wapens werden of afzonderlijk afgebeeld, of beide leeuwen werden in een enkel wapen gecombineerd. In dergelijke wapens stonden de leeuwe toegewend. Dit combinatiewapen Gelre-Zutphen werd tot 1799 gebruikt. Pas in 1802 werd voor de nieuwe provincie Gelderland het oude Gelders-Gulikse wapen in ere hersteld. De leeuwen werden echter gecombineerd volgens het Gelders-Zutphense wapen. Dit wapen is sindsdien in gebruik. Het wapen is identiek aan het wapen van de voormalige Landkreis Geldern.

Over het ontstaan van de naam Gelre en het gebruik van de mispels in het wapen gaat de volgende, niet historische, legende:

In de tijd dat de kleinzonen van Karel de Grote het eens waren geworden over de verdeling van het Frankenland, dat in een kasteel ten zuid-oosten van Venlo, genaamd Pont, een edelman huisde. Deze edelman had twee zoons, Wichard en Leopold. De oudste, Wichard, had een oogje op de dochter van Herman van Hamaland, die op een kasteel in de buurt van Zutphen woonde. Wichard reed op een goede dag naar Zutphen om zijn geluk te beproeven. Hoewel hij goed werd ontvangen en ook Margaretha, de dochter, zich niet afkerig toonde van deze jongeman, was er een groot bezwaar. De jonge Wichard had geen enkel wapenfeit verricht. En hoe kon de oude Herman zijn dochter schenken aan iemand van wie hij niet wist of hij zijn dochter kon verdedigen ? Bovendien waren er genoeg andere kandidaten, die wel op wapenfeiten konden bogen.

Wat nu te doen ? Wichard wist dat er in de moerassen in de buurt van Pont een rode draak leefde, die alles wat in zijn buurt kwam verslond. Wichard bedacht dat als hij de streek van deze plaag kon verlossen, hij veel meer kans maakte bij Herman van Hamaland.

Zo toog de moedige knaap naar het moeras en vond weldra de slapende draak. De draak werd echter meteen wakker en een hevige strijd brandde los. Pas tegen de avond was het pleit beslecht, de draak stiet een paar kreten uit en viel dood neer. Wichard had gewonnen.

Dit feit vermurwde Herman van Hamarland en het huwelijk vond vrij snel daarna plaats. Het paar stichtte een nieuw kasteel, aan de rand van het nu veilige moeras. Als naam gaven zij het Gelre, dit was de kreet die de draak uitgeroepen had, vlak voor hij zijn laatste adem uitblies. En als wapen kozen ze de mispel, aangezien Wichard de draak overwonnen had onder een mispelboom.

(naar Vos, 1982)

Mispelbloemen komen nog voor in de wapens van Doetinchem en Lochem. Verder komen ze voor op de oude stadszegels en wapens van Erkelenz, Geldern, Goch, Issum, Kerken, Kevelaer, Viersen en Wetten, gelegen in het Overkwartier van Gelre en tegenwoordig in Duitsland.

Het wapen in de Oldenkott albums +/- 1910

Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930

English "Per pale azure and or; I a lion rampant to the sinister, double-queued or, armed and langued gules; II a lion rampant sable, armed and langued gules. The shield is crested by a duke's coronet of five leaves and three diadems or, lined gules, turned up with ermine. Supporters: two lions rampant or, armed and langued gules. " Gelderland is one of the oldest and largest Dutch Provinces. The oldest arms of a count of Gelre dates from 1190 and shows three red circles on a golden shield. The circles were replaced before 1200 by three roses. Early in the 13^th century the arms were changed to a golden lion on a blue field scattered with golden rectangles. These arms indicated the military rank of the counts of Gelre. In 1339 the counts became dukes and the rectangles were removed. At the same time the lion got two tails and a crown. The arms were in the 14^th century combined with the arms of Gulik (a county in present day Germany). The counts of Gulik inherited the duchy of Gelre. In the 15th and 16^th century there were several wars of succession in Gelderland. Finally in 1543 Charles V combined the lion of Gelderland with the lion of Zutphen (the dukes were also counts of Zutphen). This was a red lion with golden crowm on a silver shield. This combination was used until 1799. In 1802 the present arms were used by the new province. In these arms the lion of Zutphen is replaced by the older lion of Gulik.

For the origin of the name and the Gueldrian Rose symbol, see Geldern.

Literatuur : De Vries, 1995; Frankewitz en Venner, 1987