Amsterdam

Portaal Nederlandse Overheidsheraldiek

Portaal Nederlandse heraldiek	Onderdeel van: Heraldry of the World
Nederlandse heraldiek: Provinciewapens Gemeentewapens Waterschapswapens Dorpswapens Heerlijkheidswapens Religieuze wapens Militaire heraldiek Overige Nederlandse wapens Familie- en persoonswapens Overzeese heraldiek: (Engelstalig) Nederlandse Antillen Aruba Curaçao Sint Maarten Indonesia (waaronder Nederlandsch Indië) Sri Lanka (waaronder Nederlands Ceylon) Nieuw Walcheren Overzicht van heraldische organisaties Totaal aantal pagina's: 19.126 Waarvan afbeeldingen: 16.545	Nederlandse heraldische verzamelobjecten (selectie) Heraldische postzegels Stadspost Ansichtkaarten Koffie Hag albums Turmac albums Oldenkott albums Overige zegels en kaarten Sigarenbandjes Suikerzakjes Lucifersmerken Collecties en Archieven De Geldere (Gemeentewapens) Meijerink (Gemeentewapens) Collectie 1 (Diverse wapens) Houtsnijwerk (Gemeentewapens) Heraldisch Compendium Archief W.A. van Ham Archief Druif Nederlandse heraldische literatuur

AMSTERDAM

Provincie : Noord Holland
Opheffing : -
Toevoegingen : 1921 Buiksloot, Nieuwendam, Ransdorp (1818 Durgerdam, Holysloot, 1857 Schellingwoude), Sloten (NH), Watergraafsmeer, 1966 Weesperkarspel (ged, 1846 Bijlmermeer); 2022 Weesp (1966 Weesperkarspel (ged, 1846 Bijlmermeer))

I : 26 juni 1816
"Van keel, beladen met een pal van sabel, waarop 3 kruisen van zilver, staande in den zin van de pal. Het schild gedekt met de Roomsch Keizerlijke kroon en vastgehouden door 2 leeuwen in hunne natuurlijke verwen."

NB : de leeuwen zijn omziend

Wapen van Amsterdam - Coat of arms of Amsterdam

II : 7 juni 1898
" In keel een pal van sabel, beladen met drie verkorte St. andrieskruisen van zilver, paalsgewijze gerangschikt. Het schild gedekt met de RudoIphinische Keizerlijke kroon en van weerszijden vastgehouden door twee van keel getongde leeuwen in natuurlijke kleur, staande op een piedestal of console."

Wapen van Amsterdam - Coat of arms of Amsterdam

III : 29 maart 1947
" In keel een pal van sabel, beladen met drie verkorte St. Andrieskruisen van zilver, paalsgewijze gerangschikt. Het schild gedekt met de Rudolphinische Keizerlijke kroon en van weerszijden vastgehouden door twee van keel getongde leeuwen in natuurlijke kleur, staande op een piedestal of console, vergezeld van het devies Heldhaftig Vastberaden Barmhartig. "

Wapen van Amsterdam - Coat of arms of Amsterdam

Oorsprong/verklaring

Het wapen komt al als zodanig voor sinds begin 14e eeuw. Het wapen is afgeleid van het wapen van Jan van Persijn, heer van Waterland en Aemstelle (vergelijk Amstelveen, Ouder Amstel en Waverveen). Ook wordt wel gedacht dat de paal de rivier de Amstel voorstelt, waarbij de kruisjes uit het wapen van Persijn zijn aangebracht ter onderscheiding van andere paalwapens, zoals Delft en Gouda.

Er is ook een verklaring dat de kruisjes zouden slaan op de plagen die Amsterdam hadden getroffen. Dit is echter een 18e of 19e eeuwse legende, zonder enige historische betekenis.

De oudste afbeelding van het wapen dateert uit 1350; het komt voor op een stempeltang van het lakengilde. De tang werd in 2008 gevonden. Het gebruik van het wapen is dus ouder dan het gebruik op de zegels doet veronderstellen (zie onder).

De zegeltang van het gilde uit 1350.

Op de oudste zegels van Amsterdam, uit de 14e eeuw, komt alleen een kogge voor, zeilend op een zee. Op het oudste zegel staat een banier met een leeuw, het wapen van de graven van Holland.

Het oudste zegel van Amsterdam uit de eerste helft van de 14e eeuw.	Het oudste zegel aan een charter van 1377 (stadsarchief Lübeck)
Het tweede zegel van Amsterdam rond 1350. (uit : Ewe, 1972)

Op de hierop volgende zegels is het wapen vervangen door een wapen met vier leeuwen, het toenmalige wapen van de graven uit het huis Holland-Henegouwen (vgl Ilpendam). Ook komt op het 4e zegel een banier voor met daarop drie kruisjes.

Het derde zegel van Amsterdam rond 1400 (uit : Ewe, 1972)

Op het daarop volgende zegel staan twee banieren op de kogge, met de drie kruisjes, maar ook twee wapens. Het ene wapen is weer het gevierendeelde wapen van Holland-Henegouwen, het tweede het stadswapen met de kruisjes. Het is dus te verwachten dat het wapen al in eind van de 14e eeuw door de stad werd gevoerd.

Het oudste zegel van Amsterdam met daarop het eigenlijke wapen (rond 1400) (uit : Ewe, 1972).

De hierop volgende zegels vertonen weer alleen het wapen van Holland-Henegouwen en de banier van de stad, niet meer met het wapen. Deze voorstelling is ook te zien op het Rokin in Amsterdam, zie onderstaande foto.

Zegels van Amsterdam uit 1495 en 1654 (uit : Ewe, 1972)	Het wapen in een manuscript uit 1514
Relief op het Rokin in Amsterdam met de voorstelling van het zegel uit de 16e eeuw ((c) R. Hartemink, 2005	De bodebus van de stad Amsterdam uit 1548 (met de oorspronkelijke keizerskroon) Links het wapen van keizer Maximiliaan (adelaar) rechts van Holland (leeuw)
Het wapen in een manuscript uit 1459	Het wapen in een 16e eeuws manuscript
Afbeelding van het wapen uit de 17e eeuw	Het wapen in het Wapen- en Vlaggenboek van Gerrit Hesman uit 1708
Wapendiploma 1816	Wapendiploma 1898
Een munt of penning met het stadswapen uit 1601.	Een zegel van de stad uit 1731 met een enkele schildhouder en geen kroon (Zeven, 2007).
Het wapen in de Oldenkott albums +/- 1910	Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930
Afbeelding van het wapen (+/- 1930)	Afbeelding van het wapen (+/- 1930)
Het wapen op een penning van 1832	Het wapen op een Willem II bandje

De Rudolphinistische keizerskroon werd pas een eeuw later ontworpen. Er zijn geen documenten bekend, waarin Rudolph de stad het recht verleend om met zijn kroon te pronken. Wel is de macht van Amsterdam het grootst tijdens de regering van deze keizer. In de stad herinnert alleen de kroon op de Westerkerk aan Rudolph. Het was niet gebruikelijk dat steden hun kroon vervingen bij iedere nieuwe keizer. Waarom in 1898 dan ook gekozen is voor de Rudolphinistische keizerskroon is niet geheel duidelijk. De Maximiliaanse keizerskroon zou een beter keuze geweest zijn.

De Maximiliaanse keizerskroon (Klönne, 1899)

De spreuk werd na de tweede wereldoorlog door Koningin Wilhelmina verleend.

Tijdens de Franse tijd voerde de stad het wapen met een schildhoofd van azuur beladen met 3 bijen van goud. Dit was het teken van de steden der eerste klasse. Het wapen werd door Napoleon verleend op 3 juni 1811. De beschrijving luidde:
De gueles au pal cousu de sable chargé de trois sautoirs d'argent; au chef cousu des bonnes villes.

Het schild werd toen ook gedekt door een muurkroon met een uitkomende naar rechts ziende adelaar van sabel.