Groningen: Difference between revisions
Knorrepoes (talk | contribs) m (Text replacement - ".hag.jpg|center]] <br/>Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930" to ".hag.jpg|center|Wapen van {{PAGENAME}}]] <br/>Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930") |
Knorrepoes (talk | contribs) |
||
| (29 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
'''GRONINGEN''' | '''GRONINGEN''' | ||
Provincie : [[Groningen (provincie)|Groningen]]<br/> | Provincie : [[Groningen (provincie)|Groningen]]<br/> | ||
Opheffing : -<br/> | Opheffing : -<br/> | ||
Toevoegingen : 1969 [[Hoogkerk]], [[Noorddijk]] (ged) | Toevoegingen : 1969 [[Hoogkerk]], [[Noorddijk]] (ged); 2019 [[Haren (Gr)|Haren]], [[Ten Boer]] | ||
I : 10 november 1819<br> | I : 10 november 1819 (gecontinueerd in 2020)<br> | ||
'''"Van goud beladen met een dubbelden zwarten arend, hebbende op deszelfs borst een schildje van zilver beladen met een groene dwarsbalk. Het schild gedekt met een gouden kroon en ter wederzijde vastgehouden door een zwarte arend."''' | '''"Van goud beladen met een dubbelden zwarten arend, hebbende op deszelfs borst een schildje van zilver beladen met een groene dwarsbalk. Het schild gedekt met een gouden kroon en ter wederzijde vastgehouden door een zwarte arend."''' | ||
NB : de kroon heeft 5 bladeren | NB : de kroon heeft 5 bladeren | ||
[[File:groninge.gif|center|Wapen van {{PAGENAME}}]] | [[File:groninge.gif|center|Wapen van {{PAGENAME}}/Coat of arms (crest) of {{PAGENAME}}]] | ||
===Oorsprong/verklaring=== | |||
Het wapen is samengesteld uit de Duitse rijksadelaar met als hartschild het oude wapen van de stad. De oorsprong van beide figuren wordt hieronder verder besproken. | Het wapen is samengesteld uit de Duitse rijksadelaar met als hartschild het oude wapen van de stad. De oorsprong van beide figuren wordt hieronder verder besproken. | ||
| Line 35: | Line 32: | ||
In de loop van de 15e eeuw wordt het schild met de dwarsbalk voor een adelaar geplaatst. Bij reconstructies in de Martinikerk is een schildering uit het midden der 15e eeuw gevonden, waarop het schild voor een éénkoppige adelaar is geplaatst. De dwarsbalk is daarop ook groen, de oudste kleurenafbeelding. Al vrij snel daarna wordt de adelaar vervangen door een tweekoppig exemplaar. Deze voorstelling komt voor op een kleinzegel uit 1455. Het schild is hierbij opde borst van de adelaar geplaatst. Op munten staat het schild tussen de poten van de adelaar. In geen enkele afbeelding uit deze tijd staat de adelaar op het schild, altijd als schildhouder. | In de loop van de 15e eeuw wordt het schild met de dwarsbalk voor een adelaar geplaatst. Bij reconstructies in de Martinikerk is een schildering uit het midden der 15e eeuw gevonden, waarop het schild voor een éénkoppige adelaar is geplaatst. De dwarsbalk is daarop ook groen, de oudste kleurenafbeelding. Al vrij snel daarna wordt de adelaar vervangen door een tweekoppig exemplaar. Deze voorstelling komt voor op een kleinzegel uit 1455. Het schild is hierbij opde borst van de adelaar geplaatst. Op munten staat het schild tussen de poten van de adelaar. In geen enkele afbeelding uit deze tijd staat de adelaar op het schild, altijd als schildhouder. | ||
{|align="center" | |||
|align="center"|[[File:groningenc1.jpg|center|350 px|Wapenmunt Groningen]] <br/>Munt uit 1454 | |||
|} | |||
De Duitse rijksadelaar werd eigenlijk alleen gevoerd door steden die direct onder rijksgezag vielen. Groningen was niet zo'n vrije rijksstad (Deventer en Nijmegen bijvoorbeeld wel), maar was zo onafhankelijk van Utrecht, dat ze zich wel vrij beschouwden. Waarschijnlijk is de rijksadelaar daarom in het wapen opgenomen. | De Duitse rijksadelaar werd eigenlijk alleen gevoerd door steden die direct onder rijksgezag vielen. Groningen was niet zo'n vrije rijksstad (Deventer en Nijmegen bijvoorbeeld wel), maar was zo onafhankelijk van Utrecht, dat ze zich wel vrij beschouwden. Waarschijnlijk is de rijksadelaar daarom in het wapen opgenomen. | ||
| Line 56: | Line 57: | ||
Behalve in het wapen van de stad komt het Groningse wapen ook voor in het provinciewapen, de wapens van [[Muntendam]], [[Termunten]] en [[Haren (Gr)|Haren]] (dorpen waar de stad de heerlijke rechten bezat), maar ook op diverse andere plaatsen, waar de stad enige macht of invloed had. | Behalve in het wapen van de stad komt het Groningse wapen ook voor in het provinciewapen, de wapens van [[Muntendam]], [[Termunten]] en [[Haren (Gr)|Haren]] (dorpen waar de stad de heerlijke rechten bezat), maar ook op diverse andere plaatsen, waar de stad enige macht of invloed had. | ||
===Afbeeldingen=== | |||
| | <gallery widths=250px heights=200px perrow=0> | ||
| | File:Groningenjr.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in de Armorial Jörg Rügen (1495)<br>("Gruning in Frieslanndt") | ||
File:Groningen1514.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in een manuscript uit 1514 | |||
File:Groningen1558.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in een mid-16e eeuws manuscript<br>('Frisia orientale') | |||
File:Groningend.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in een 16e eeuws manuscript | |||
| | File:Groningen16.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in een [[:Category:Windhag city arms|16e eeuws manuscript]] | ||
File:Groningen17.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in een 17e eeuws [https://bm-lille.fr/patrimoine/digital-viewer/c-16435 manuscript]<br>was bedoeld als wapen voor de provincie, maar vertoont het stadswapen | |||
File:Groningen1650.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in 1650 | |||
File:Groningen.hes.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in het [[Wapen- en Vlaggenboek Hesman|Wapen- en Vlaggenboek van Gerrit Hesman]] uit 1708 | |||
| | File:Groningenp.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Poststempel 1978 | ||
File:groningen.ok.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in de [[Oldenkott]] albums +/- 1910 | |||
File:groningenleges.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|legeszegel 1926 | |||
File:groningen.hag.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in de [[Koffie Hag albums]] +/- 1930 | |||
File:groningen.tile.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen op een [[:Category:Heraldic_tiles|heraldische tegel]] | |||
File:groningen1.tile.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen op een [[:Category:Heraldic_tiles|heraldische tegel]] | |||
File:1889.wi2.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen op een [[Willem II]] bandje | |||
File:pol-groningen.JPG|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen gebruikt als helmteken van de politie. | |||
File:Groningen6.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in het dorp Ter Apel ([http://www.gevelstenen.net/kerninventarisatie/images/Ter%20Apel/Westerstr09.jpg bron]) | |||
File:Groningen7.jpg|alt=Wapen van Groningen/Arms (crest) of Groningen|Het wapen in het dorp Ter Apel ([http://www.gevelstenen.net/kerninventarisatie/images/Ter%20Apel/MunnekemoerOost04.jpg bron]) | |||
</gallery> | |||
[[Civic Heraldry Literature - Netherlands (Heraldische literatuur - Nederland)|'''Literatuur''']]: Schuitema Meijer en Van der Veen, 1965 | |||
{{nl}} | |||
{{media}} | {{media}} | ||
[[Category:Nederlandse gemeentewapens G]] | [[Category:Nederlandse gemeentewapens G]] | ||
[[Category:Groningen]] | [[Category:Groningen]] | ||
[[Category:Granted 1819]] | [[Category:Granted 1819]] | ||
Latest revision as of 09:29, 23 February 2024
GRONINGEN
Provincie : Groningen
Opheffing : -
Toevoegingen : 1969 Hoogkerk, Noorddijk (ged); 2019 Haren, Ten Boer
I : 10 november 1819 (gecontinueerd in 2020)
"Van goud beladen met een dubbelden zwarten arend, hebbende op deszelfs borst een schildje van zilver beladen met een groene dwarsbalk. Het schild gedekt met een gouden kroon en ter wederzijde vastgehouden door een zwarte arend."
NB : de kroon heeft 5 bladeren
Oorsprong/verklaring
Het wapen is samengesteld uit de Duitse rijksadelaar met als hartschild het oude wapen van de stad. De oorsprong van beide figuren wordt hieronder verder besproken. Het oudste zegel van de stad dateert uit de 13e eeuw. De oudste afdruk hangt aan een charter uit 1276, maar er zijn aanwijzingen dat het zegel al in 1245 in gebruik was. Het zegel vertoont de afbeelding van een kerk, waarschijnlijk de St. Maartenskerk (Martini) (Fig 1).
 Fig 1 : Het oudste zegel van Groningen, uit 1276. (uit : Schuitema Meijer en Van der Veen, 1965, afbeelding 1). |
Bij dit (groot)zegel hoorde ook een contrazegel, in gebruik vanaf het einde der 13e eeuw. Het vertoont eveneens een afbeelding van de St. Maartenskerk, echter wel afwijkend van de afbeelding op het grootzegel. Dit contrazegel wordt tot in de 17e eeuw gebruikt.
Latere stadszegels vertonen allen ongeveer dezelfde afbeelding, er zijn verschillen in kleine details. Tot in 1809 worden zegels gebruikt met de afbeelding van een 13e eeuwse Martinikerk.
In de 15e eeuw kwam er nog een ander zegel in gebruik, met daarop een dubbele adelaar en een schild met een dwarsbalk. Dit zegel was echter een signet, dwz een zegel voor dagelijks gebruik en minder belangrijke zaken. Zoals gezegd bleef het grootzegel de Martinikerk vertonen.
Het wapen met de dwearsbalk is het eigenlijke wapen van de stad Groningen. Het werd in eerste instantie gevoerd op zegels van de prefecten van de stad (plaatsvervangers van de bisschop van Utrecht, de eigenlijke machtshebber). Er zijn zegels bekend van Egbert van Groningen (1263) en Adolf (1291) met daarop het schild met de dwarsbalk. Hun opvolgers uit het geslacht Van Gronebeke voerden eveneens een dwarsbalk, maar met drie rozen, geplaatst twee boven en één onder de dwarsbalk. Of deze prefecten familie waren van voornoemde Egbert en Adolf is niet duidelijk.
Of de dwarsbalk nu het wapen van de prefectenfamilie was en overgenomen is door de stad is niet bekend. Het kan evengoed andersom zijn geweest. In ieder geval wordt het wel als stadswapen gezien sinds de 14e eeuw. Het komt dan ook voor op Groningse munten.
In de loop van de 15e eeuw wordt het schild met de dwarsbalk voor een adelaar geplaatst. Bij reconstructies in de Martinikerk is een schildering uit het midden der 15e eeuw gevonden, waarop het schild voor een éénkoppige adelaar is geplaatst. De dwarsbalk is daarop ook groen, de oudste kleurenafbeelding. Al vrij snel daarna wordt de adelaar vervangen door een tweekoppig exemplaar. Deze voorstelling komt voor op een kleinzegel uit 1455. Het schild is hierbij opde borst van de adelaar geplaatst. Op munten staat het schild tussen de poten van de adelaar. In geen enkele afbeelding uit deze tijd staat de adelaar op het schild, altijd als schildhouder.
 Munt uit 1454 |
De Duitse rijksadelaar werd eigenlijk alleen gevoerd door steden die direct onder rijksgezag vielen. Groningen was niet zo'n vrije rijksstad (Deventer en Nijmegen bijvoorbeeld wel), maar was zo onafhankelijk van Utrecht, dat ze zich wel vrij beschouwden. Waarschijnlijk is de rijksadelaar daarom in het wapen opgenomen.
In de loop der 16e eeuw wordt de adelaar eveneens in het schild geplaatst. Er zijn verschillende versies bekend, met het schild op de borst of tussen de poten. Een kroon wordt in de 17e eeuw toegevoegd. Ook hier is geen sprake van enige eenduidigheid, een groot aantal kronen wordt gevoerd in de 17e en 18e eeuw. Ook hebben de koppen van de adelaar regelmatig een aureool, of een letter G tussen de koppen. (Fig 2).
 Fig 2 : Het wapen zoals afgebeeld op een stadsplattegrond uit de 17e eeuw, gedekt door een keizerskroon. (uit : Schuitema Meijer en Van der Veen, 1965, afbeelding 65). |
Schildhouders verschijnen in de 17e en 18e eeuw eveneens. Het zijn dan eigenlijk altijd leeuwen. Een voorbeeld van een dergelijk wapen is te zien in Fig 3.
 Fig 3 : Een afbeelding van het wapen met kroon en leeuwen als schildhouders, naar een tekening uit 1729. (uit : Schuitema Meijer en Van der Veen, 1965, afbeelding 64). |
Adelaars komen al vrij snel daarna voor, maar meer als decoratief element. Als eigenlijke schildhouders verschijnen ze pas in 1808, dus vlak voor de wapenaanvraag en verlening in 1819.
De kleuren zijn al sinds de 16e eeuw ongewijzigd. De dwarsbalk is al groen in de 15e eeuw, het schild met de adelaar zijn al goud en zwart in de 16e eeuw.
Behalve in het wapen van de stad komt het Groningse wapen ook voor in het provinciewapen, de wapens van Muntendam, Termunten en Haren (dorpen waar de stad de heerlijke rechten bezat), maar ook op diverse andere plaatsen, waar de stad enige macht of invloed had.
Afbeeldingen
Het wapen in de Armorial Jörg Rügen (1495)
("Gruning in Frieslanndt")
Het wapen in een manuscript uit 1514
Het wapen in een mid-16e eeuws manuscript
('Frisia orientale')
Het wapen in een 16e eeuws manuscript
Het wapen in een 16e eeuws manuscript
Het wapen in een 17e eeuws manuscript
was bedoeld als wapen voor de provincie, maar vertoont het stadswapen
Het wapen in 1650
Het wapen in het Wapen- en Vlaggenboek van Gerrit Hesman uit 1708
Poststempel 1978
Het wapen in de Oldenkott albums +/- 1910
legeszegel 1926
Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930
Het wapen op een heraldische tegel
Het wapen op een heraldische tegel
Het wapen op een Willem II bandje
Het wapen gebruikt als helmteken van de politie.
Het wapen in het dorp Ter Apel (bron)
Het wapen in het dorp Ter Apel (bron)
Literatuur: Schuitema Meijer en Van der Veen, 1965
Portaal Nederlandse Overheidsheraldiek
Portaal Nederlandse overheidswapens  |
Onderdeel van:  |
|
Nederlandse heraldiek:
Overzeese heraldiek:
|
Nederlandse heraldische verzamelobjecten
|
Contact and Support
Partners:
Your logo here ?
Contact us
© since 1995, Heraldry of the World, Ralf Hartemink 
Index of the site