's Hertogenbosch
's HERTOGENBOSCH
Provincie : Noord-Brabant
Opheffing : -
Toevoegingen : 1933 Cromvoirt (ged), 1971 Empel en Meerwijk (1958 Alem, Maren en Kessel (1819, Alem, Maren, Kessel (NB))), Engelen (1821 Vlijmen en Engelen (ged.), 1922 Bokhoven), 1996 Rosmalen; 2015 Maasdonk (ged, 1994 Nuland)
I : 16 juli 1817
"Van sabel beladen met een boom van goud met een gevierendeeld vrijkwartier : 1 en 4 van sabel beladen met een leeuw van goud, getongd en genageld van keel, 2 en 3 in goud een leeuw van keel; een schildhoofd van goud beladen met een uitkomende dubbele adelaar van sabel, dragende voor de borst een schild van keel met een dwarsbalk van zilver. Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren en ter weerszijden gehouden door een wildeman van natuurlijke kleur, omkranst en omgord van sinopel, dragende een knots over de schouder."
NB : In het register is geen tekst vermeld, alleen een tekening
II : 8 maart 1978
"In sabel een boom van goud; een gevierendeeld vrijkwartier; a en d in sabel een leeuw van goud, getongd en genageld van keel; b en c in zilver een dubbelstaartige leeuw van keel, getongd en genageld van goud; een schildhoofd van goud met een uitkomende dubbele adelaar van sabel, hebbende op de borst een schild van keel met een dwarsbalk van zilver. Het schild gedekt met een gouden kroon van 3 bladeren, 2 parels en een purperen muts en gehouden door 2 wildemannen, omkranst en omgord met loof, houdende een knots in de buitenste hand, alles van natuurlijke kleur."
III : 25 juni 1999
"In sabel een boom van goud; een gevierendeeld vrijkwartier; a en d in sabel een leeuw van goud, getongd en genageld van keel; b en c in zilver een dubbelstaartige leeuw van keel, getongd en genageld van goud; een schildhoofd van goud met een uitkomende dubbele adelaar van sabel, hebbende op de borst een schild van keel met een dwarsbalk van zilver. Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren en gehouden door 2 wildemannen, omkranst en omgord met loof, houdende een knots in de buitenste hand, alles van natuurlijke kleur."
Oorsprong/verklaring
Het hoofdbestanddeel van het wapen, de boom, is een sprekend symbool voor het hertogelijke bos. De boom, vergezeld van 2 kleinere komt reeds voor op het oudste bekende stadszegel uit 1242. In 1356 verleende Hertogin Johanna van Brabant aan de stad het privilege om in het wapen het hertogelijke wapen Brabant-Limburg op te nemen. De adelaar werd in 1508 verleend door Keizer Maximiliaan bij zijn inhuldiging als Hertog van Brabant (als voogd over Karel V). De adelaar is de Duitse rijksadelaar met op de borst het Oostenrijkse schild.
De kroon en de wildemannen zijn bekend sinds 1670, toen het wapen werd aangebracht op de gevel van het nieuwe stadhuis. De kroon was een kroon met 3 bladeren en 2 parels. In 1675 leidde het voeren van de wildemannen, de kroon en de adelaar tot een conflict met de advocaat-fiscaal en de procureur-generaal van de raad van Brabant. Dezen wilden bewijzen zien, waardop de stad gerechtigd werd de symbolen te voeren en bij gebrek hieraan zou de stad het wapen (en de zegels) moeten wijzigen. De stad antwoordde dat de schildhouders, kroon en adelaar door de hertogen waren verleend, maar bewijzen gaf zij niet. Wel vermeldde het stadsbestuur dat een aantal steden na de afzwering van Spanje (1581) dergelijke figuren was gaan voeren, zonder dat hiertegen opgetreden was. De stad verzocht dan ook om opschorting van het proces totdat alles per officieel placaat was geregeld. Dat de stad de schildhouders en de kroon via de hertogen had verkregen is onwaarschijnlijk, al werd het bij diverse gelegenheden in de 15e en 16e eeuw al wel gehouden door een wildeman, zoals op drukkersmerken en bij festiviteiten. De stad zelf beeldt het pas sinds 1670 met de wildemannen uit. De kroon is vóór 1670 niet bekend.
De kleuren waren oorspronkelijk groen en zwart, maar werden door de hertogelijke kleuren vervangen, latere toevoegingen werden in de oorspronkelijke kleur gehouden.
Na inlijving bij het Franse keizerrijk werd aan Bois-le-Duc het recht verleend (op 13 januari 1813) het wapen te vermeerderen met een vrijkwartier voor de steden van de tweede klasse. Dit vrijkwartier vertoonde een gouden N op een blauwe ondergrond. Of dit wapen ooit is gebruikt is me niet bekend.
Afbeeldingen
Zegel uit het begin 13e eeuw.
The arms in the Armorial Gorrevod (1460)
Het wapen in een manuscript uit 1459
- 's HertogenboschBreda1558.jpg
Het wapen in een manuscript uit 1558
Het wapen in een 16e eeuws manuscript
Het wapen in een 16e eeuws manuscript
Het wapen in een 16e eeuws manuscript
Munt van de stad uit 1602.
Het wapen op een kaart uit 1664 (bron)
Het wapen in een 17e eeuws manuscript
Het wapen in een boek van 1650
Het wapen in het Wapen- en Vlaggenboek van Gerrit Hesman uit 1708
Het wapen in een boek van 1784
Het wapen in een boek van 1810
Het wapen van 1813
Het wapen in de Oldenkott albums +/- 1910
Het wapen in de Koffie Hag albums +/- 1930
Het wapen op een Willem II bandje
Het wapen gebruikt als helmteken van de politie.
Het wapen op een heraldische tegel
Het wapen op een heraldische tegel
Poststempel 1971
Poststempel 1972
Poststempel 1983
Poststempel 1986
Poststempel 1987
Poststempel 1989
Poststempel 1990
Het wapen op een [[Netherlands (sugar packets) municipalities suikerzakje
Het wapen op een [[Netherlands (sugar packets) municipalities suikerzakje
Het wapen op een [[Netherlands (sugar packets) municipalities suikerzakje
Het wapen op een [[Netherlands (sugar packets) municipalities suikerzakje
Het wapen op een [[Netherlands (sugar packets) municipalities suikerzakje
Het wapen op een [[Netherlands (sugar packets) municipalities suikerzakje
Het wapen op een [[Netherlands (sugar packets) municipalities suikerzakje
Rosmalen
Bij en na de (onvrijwillige) samenvoeging van Rosmalen met 's Hertogenbosch werd vanuit de kant van Rosmalen een aantal pogingen gedaan om een element van Rosmalen in een nieuw wapen van de gemeente op te laten nemen. Hetgeen overigens niet is gelukt. De gemeente wilde het oude wapen behouden.
Het wapen van Rosmalen vertoonde een ploeg en een schildje met een onduidelijk soort blad. Dit blad is, zoals uit oude zegels blijkt, een zogenaamd vierblad. De voorstellen voor een element van Rosmalen zijn dan ook op dit vierblad gebaseerd, omdat een ploeg niet symbolisch is voor Rosmalen en ook veel moeilijker is in te passen in een nieuw wapen.
Het eerste voorstel (zie ook onder) behelsde de opname van het vierblad in een schildhoofd, analoog aan het nieuwe wapen van Oss, waarin een mijter in een zilveren schildhoofd werd toegevoegd. In dit voorstel zou het vierblad een zeer prominente plaats innemen. Dit zou heraldisch niet toegestaan zijn, aangezien een schildhoofd de plaats is voor het hoogste element in rang. In het oude wapen van 's Hertogenbosch was dat uiteraard het keizerlijke wapen. Bij Oss was dat het graafschap Megen, hetgeen hoger in rang is dan de stad Oss. Het dorp Rosmalen is lager in rang dan de stad 's Hertogenbosch en opname zou dus niet toegestaan zijn.
In het tweede voorstel werd in het schildhoofd niet een deel van de adelaar, maar de gehele adelaar opgenomen. Op de borst van de adelaar werd een klein schildje met het vierblad geplaatst. Ook dit zou heraldisch niet correct zijn, aangezien de adelaar dan impliciet met Rosmalen en niet met 's Hertogenbosch geassocieerd zou zijn.
In het derde voorstel werd alleen het schild van Oostenrijk vervangen door het vierblad, dat dus net zichtbaar boven de delingslijn te zien zou zijn. Ook hier zou het vierblad dus met Rosmalen en niet met 's Hertogenbosch geassocieerd zijn.
 De voorstellen met het vierblad van Rosmalen. |
Literatuur: Bossink, 1978; Van den Bergh, 1878; Campardon, 1889; Veekens, 1998
Portaal Nederlandse Overheidsheraldiek
Portaal Nederlandse heraldiek  |
Onderdeel van:  |
|
Nederlandse heraldiek:
Overzeese heraldiek:
|
Nederlandse heraldische verzamelobjecten
|
Contact and Support
Partners:
Your logo here ?
Contact us
© since 1995, Heraldry of the World, Ralf Hartemink 
Index of the site